Thừa kế không có di chúc: Quy định hiện hành ra sao?

24/06/2025

Thừa kế không có di chúc là một trong những vấn đề pháp lý quan trọng trong đời sống, thường gặp khi một người qua đời mà không để lại tài liệu rõ ràng về việc phân chia tài sản. Trong trường hợp này, việc phân chia di sản thừa kế sẽ tuân thủ các quy định của pháp luật. Bài viết này sẽ cung cấp đầy đủ thông tin cần thiết về khái niệm, quy định, và quy trình liên quan đến thừa kế không có di chúc, giúp bạn nắm vững quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong những tình huống này.

1. Khái niệm thừa kế không có di chúc

Theo Bộ luật Dân sự năm 2015, thừa kế không có di chúc là trường hợp mà người để lại di sản qua đời mà không có di chúc hợp pháp. Khi đó, di sản sẽ được phân chia theo quy định của pháp luật, nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các thành viên trong gia đình. Điều này giúp tránh được những tranh chấp có thể phát sinh trong quá trình phân chia tài sản.

1.1. Khi nào áp dụng quy định thừa kế không có di chúc?

Theo Điều 650 của Bộ luật Dân sự, các trường hợp áp dụng thừa kế không có di chúc bao gồm:

Không có di chúc: Người đã mất không để lại di chúc hợp pháp.
Di chúc không hợp pháp: Di chúc không đáp ứng các yêu cầu pháp lý như không có chứng kiến hợp lệ hoặc người lập di chúc chưa đủ tuổi và năng lực hành vi.
Người thừa kế theo di chúc đã chết: Những người được chỉ định trong di chúc không còn sống tại thời điểm mở thừa kế.

1.2. Các trường hợp khác

Ngoài những trường hợp đã nêu, còn có thể xảy ra tình huống khác như tổ chức thừa kế theo di chúc không còn tồn tại hoặc những người thừa kế không đủ điều kiện về năng lực hành vi.

2. Những người thừa kế theo pháp luật

Điều 651 của Bộ luật Dân sự cũng quy định rõ ràng về các hàng thừa kế:

2.1. Hàng thừa kế

Hàng thừa kế thứ nhất: Bao gồm vợ, chồng, cha mẹ và con cái (cả con đẻ và con nuôi). Tất cả những người trong hàng này có quyền thừa kế di sản bằng nhau.
Hàng thừa kế thứ hai: Gồm ông bà, anh chị em ruột. Nếu không còn ai ở hàng thừa kế thứ nhất, những người trong hàng này sẽ được thừa kế.
Hàng thừa kế thứ ba: Gồm các thế hệ cao hơn như cụ nội, cụ ngoại, và các bác, chú, cậu ruột. Họ chỉ nhận được tài sản khi không còn ai trong hàng thừa kế trước đó.

2.2. Nguyên tắc chia phần di sản

Theo Điều 652, các thừa kế trong cùng một hàng sẽ nhận được phần di sản bằng nhau. Nếu một người trong hàng từ chối hoặc không đủ điều kiện thừa kế, phần di sản của họ sẽ được chia đều cho những người còn lại trong hàng.

3. Quy định về phân chia di sản

3.1 Thủ tục phân chia di sản

Khi phân chia di sản, những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia theo đúng hiện vật. Nếu không thể chia bằng hiện vật, họ có thể thương lượng về việc định giá tài sản và chia sẻ tài sản. Nếu không đạt được thỏa thuận, tài sản sẽ được bán để phân chia theo tỷ lệ đã thỏa thuận.

Hồ sơ cần chuẩn bị:

Giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản (như giấy chứng nhận quyền sử dụng đất).
Giấy tờ tùy thân của tất cả những người thừa kế.
Giấy tờ chứng minh mối quan hệ giữa người thừa kế và người để lại di sản (như giấy khai sinh, giấy hôn thú).

Thừa kế không có di chúc

>>> Tim hiểu: Thừa kế theo pháp luật và những quy định liên quan.

3.2. Quyền và nghĩa vụ của những người thừa kế

Trong quá trình phân chia di sản, mỗi người thừa kế có quyền yêu cầu chia riêng các tài sản mà họ muốn nhận một cách công bằng. Họ cũng sẽ phải thực hiện nghĩa vụ về các khoản chi phí liên quan đến tài sản được thừa kế, nếu có.

3.3. Hạn chế phân chia di sản

Theo Điều 661, việc phân chia di sản có thể bị hạn chế trong một số trường hợp cụ thể, như:

Có thỏa thuận giữa các đồng thừa kế về việc giữ nguyên tài sản trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo việc sử dụng và bảo quản tốt hơn.
Nếu việc chia di sản ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của bên còn sống (như vợ/chồng), họ có quyền yêu cầu tòa án xác định phần di sản mà các thừa kế được hưởng mà chưa chia.

4. Thực tế phân chia di sản thừa kế

4.1. Trường hợp cụ thể

Ví dụ, khi ông A qua đời mà không để lại di chúc và có hai người con, di sản sẽ được chia đều cho cả hai con. Nếu ông để lại tài sản như đất đai và nhà cửa, tài sản này sẽ được định giá và chia.

Nếu con trai B và con gái C đồng ý, tài sản có thể chia thành hai phần bằng nhau.
Nếu không đồng ý, tài sản sẽ cần phải được bán và lợi nhuận sẽ được chia giữa hai con dựa trên tỷ lệ đã thỏa thuận.

4.2. Các khó khăn có thể gặp phải

Trong thực tế, việc phân chia di sản thường gặp khó khăn do sự không đồng thuận giữa các thừa kế. Những trường hợp này thường dẫn đến tranh chấp tại tòa án. Việc tranh chấp có thể làm tiêu tốn thời gian và chi phí, do đó cần có sự tư vấn pháp lý kịp thời để đảm bảo quyền lợi của các bên.

5. Thủ tục yêu cầu phân chia di sản

5.1. Khai nhận di sản

Những người thừa kế sẽ cần phải đến văn phòng công chứng hoặc tòa án để thực hiện thủ tục khai nhận di sản. Các bước thực hiện bao gồm:

Chuẩn bị giấy tờ:
- Giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản.
- Giấy tờ tùy thân.
- Giấy khai sinh hoặc giấy tờ chứng minh quan hệ với người đã để lại di sản.
Nộp hồ sơ:
- Nộp hồ sơ yêu cầu khai nhận di sản đến cơ quan có thẩm quyền.
- Chờ kết luận từ cơ quan chức năng.

5.2. Công chứng văn bản thỏa thuận

Nếu các bên đồng ý phân chia, biên bản thỏa thuận phải được công chứng tại cơ quan có thẩm quyền. Việc này không những giúp bảo vệ quyền lợi cho cả hai bên mà còn tạo ra một tài liệu chính thức với giá trị pháp lý.

Thừa kế không có di chúc

>>> Giải đáp: Hủy văn bản phân chia di sản thừa kế đã công chứng có được không?

Kết luận

Quy định về thừa kế không có di chúc không chỉ thiết lập nguyên tắc phân chia di sản mà còn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các thành viên trong gia đình. Điều này đảm bảo tài sản được chia sẻ một cách công bằng và hợp lý. Tuy nhiên, trong những tình huống phức tạp hoặc không chắc chắn, sự tư vấn từ các chuyên gia pháp luật là rất cần thiết.

Nếu bạn đang gặp khó khăn trong việc hiểu và thực hiện các thủ tục liên quan đến thừa kế, hãy liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Việt Cường qua số hotline 09.2424.5656 hoặc ghé thăm văn phòng trực tiếp. Đội ngũ chuyên viên giàu kinh nghiệm của chúng tôi sẽ hỗ trợ bạn chi tiết nhất, đảm bảo mọi thủ tục đều diễn ra thuận lợi và chính xác, giúp bạn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình trong quá trình thừa kế.

>>> Tìm hiểu: Thủ tục làm sổ đỏ đất thừa kế 2025: Quy trình chi tiết và chi phí cần biết.

VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN VIỆT CƯỜNG

Miễn phí công chứng tại nhà - Phục vụ 24/7

Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Việt Cường: Thạc sĩ Luật học, nguyên là Giảng viên Trường Đại học Luật Hà Nội, Thẩm phán, Phó Chánh tòa Dân sự, Chánh tòa Lao động, Tòa án nhân dân tối cao. Ủy viên Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân tối cao. Giảng viên kiêm chức đào tạo Luật sư và Thẩm phán của Học viện tư pháp.

Ngoài ra, chúng tôi có đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.